به بهانه ۲ تیر ماه، سالروز تولد صمد بهرنگی
به بهانه ۲ تیر ماه، سالروز تولد صمد بهرنگی
صمد بهرنگی (۲ تیر ۱۳۱۸ تبریز ـ ۹ شهریور ۱۳۴۷ رود ارس) آموزگار، نویسنده، مترجم
صمد بهرنگی در محله چرنداب تبریز و در یک خانواده تهیدست به دنیا آمد. وی پس از تحصیلات ابتدایی و دبیرستان در مهر ۱۳۳۴ به دانشسرای مقدماتی پسران تبریز رفت و خرداد ۱۳۳۶ از آنجا فارغ‌التحصیل شد.
از مهر همان سال و در حالی که تنها ۱۸ سال داشت آموزگار شد و تا پایان عمر کوتاهش در آذرشهر، ماماغان، قندجهان، گوگان، و آخیرجان در استان آذربایجان شرقی که آن زمان روستا بودند تدریس کرد.
در مهر ۱۳۳۷ برای ادامه تحصیل در رشته زبان و ادبیات انگلیسی به دوره شبانه دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز راه یافت و همزمان با آموزگاری، تحصیلش را تا خرداد ۱۳۴۱ و دریافت گواهی‌نامه پایان تحصیلات ادامه داد.
بهرنگی در ۱۹ سالگی اولین داستانش با نام عادت را نوشت و یک سال بعد داستان تلخون را که برگرفته از داستان‌های آذربایجان بود با نام مستعار «ص. قارانقوش» در کتاب هفته منتشر کرد.
بعدها از بهرنگی مقالاتی در روزنامه های مهدآزادی، توفیق و دیگر نشریات محلی به چاپ رسید البته با امضاهای متعدد و اسامی مستعار فراوان از جمله داریوش نواب مرغی، چنگیز مرآتی، بابک، افشین پرویزی و باتمیش و نظایر آن.
بهرنگی ترجمه‌هایی نیز از انگلیسی و ترکی استانبولی به فارسی و از فارسی به ترکی انجام داد که از مهمترین آنها می توان به ترجمه شعرهایی از مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، فروغ فرخزاد، و نیمایوشیج اشاره کرد. تحقیقاتی نیز در جمع‌آوری فولکلور آذربایجان و نیز در مسائل تربیتی از او منتشر شده‌است.
صمد در سال ۱۳۴۱ از دبیرستان به جرم بیان سخن‌های ناخوشایند، در دفتر دبیرستان و بین دبیران اخراج و به دبستان انتقال یافت. یک سال بعد و در پی افزایش فعالیتهای فرهنگی، با توطئه رئیس وقت فرهنگ آذربایجان، کار صمد به دادگاه کشیده شد که متعاقبا تبرئه شد.
در سال ۱۳۴۲ کتاب الفبای آذربایجانی برای مدارس آذربایجان را نوشت که این کتاب پیشنهاد جلال آلاحمد برای چاپ به کمیته پیکار جهانی با بیسوادی فرستاده شد اما صمد بهرنگی با تغییراتی که قرار بود آن کمیته در کتاب ایجاد کند با قاطعیت مخالفت کرد و پیشنهاد پول کلانی را نپذیرفت و کتاب را پس گرفت و باعث برانگیختن خشم و کینه عوامل ذینفع در چاپ کتاب شد.
سال بعد صمد بهرنگی به خاطر چاپ کتاب «پاره پاره» بهرنگی تحت تعقیب قرار گرفت و کیفرخواستی از سوی دادستانی عادی ۱۰۵ ارتش یکم تبریز برایش صادر شد که پیرو آن به مدت ۶ ماه از خدمت تعلیق گردید. در این سال وی با نام مستعار افشین پرویزی کتاب انشاء ساده را برای کودکان دبستانی نوشت. در آبان همین سال حکم تعلیق وی لغو شد و صمد به سر کلاس بازگشت.
سالهای میانی دهه ۴۰ مصادف بود با دستگیری و اعدام تعدادی از دوستان و نزدیکانش که موجب غم بزرگی در وی شد و او در اعتصابات دانشجویی شرکت نمود.
نامبرده در شیوه آموزشی و مضمون قصه‌های خود تلاش می‌کرد روح اعتراض به نظام حاکم را در دانش آموزانش پرورش دهد. در آن زمان ساواک به برخی از فعالیتهای بهرنگی حساس شد و چندین بار در طول دوران زندگی خود مورد توبیخ و جریمه و حتی تبعید قرار گرفت.
این معلم ارزشی و تابلوی انسانیت در ۹ شهریور سال ۱۳۴۷ در رود ارس و در ساحل روستای شام‌گوالیک غرق شد و جسدش را ۱۲ شهریور در نزدیکی پاسگاه کلاله در چند کیلومتری محل غرق شدنش از آب گرفتند. وی را در گورستان تاریخی امامیه به خاک سپردند.
حدود یک ماه قبل از مرگ صمد بهرنگی، کتاب ماهی سیاه کوچولو از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان چاپ شد و مورد اقبال مردم ایران و جهان قرار گرفت.
روحش شاد و راهش مستدام.