کوی سرخاب

کوی سرخاب ؛ نمادی از قدمت و دیرینگی

سرخاب، یکی از محلات بزرگ و قدیمی شهر تبریز است که در حوزه‏ استحفاظی منطقه یک شهرداری تبریز و در مجاورت کوه عینالی قرار دارد و از دیرباز تاکنون قبله‏ عشاق و دلدادگان کوی عشق بوده است. اهمیت سرخاب در میان محلات تبریز بیش از آن است که در تصور ما بگنجد. به این سبب اهمیتی که در گذشته و در میان ادبا، شعرا، عرفا و دیگر بزرگان داشته است، موجب تمایز بیشتر این محله از سایر محلات تبریز گشته است. این کوی محل دفن علمای بسیاری می‏باشد و به قول مولانا جلال‏الدین بلخی:

به تبریز ار شوی ساکن زهی دولت زهی رفعت
به سرخاب ار شوی مدفون زهی روحا زهی راحت

در نقشه دارالسلطنه تبریز سرخاب را محله ای می بینیم که از شرق و جنوب به باغمیشه، از غرب به شتربان، از جنوب غربی به محله چهارمنار و از شمال به کوه‏های سرخ ‏فام عینالی محدود شده است. کلمه‏ سرخاب در فارسی از دو بخش سرخ و آب تشکیل شده و به معنی «آب قرمز» است. با توجه به قرار گرفتن محله‏ سرخاب در دامنه کوه‏های سرخ‏فام عینالی و همچنین وجود سیلاب‏هایی در آن نواحی، احتمالاً می‏توان دلیل نامگذاری این محله به سرخاب را جاری شدن آب‏های گل‏ آلودی دانست که به رنگ سرخ بوده است.
این محله‏ معروف نام خود را ازکوه عینالی که به سرخاب معروف بوده و قبل از احداث این محله به حالت طبیعی وجود داشته گرفته است.
در برهان قاطع آمده: «سرخاب در یک معنی کوهی است در تبریز» و فرهنگ نفیسی آن را نام کوهی دانسته که در حوالی تبریز و محله ‏ای از آن شهر که در دامنه‏ آن کوه واقع شده است.
نادر میرزا در کتاب تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز در مورد این محله چنین می نویسد:
کوی و بستانی بزرگ است. این کوی مرتفع و مشرف بر همه‏ شهر است. هوای این نیک و به اعتدال است. روزها به تابستان گرمتر بود که خورشید بر این کوه خوش تابد. چون پاسی از شب بگذرد، سنگ‏ها را گرمی برود و هوا نیک شود. خاک این کوی سخت و با ریگ مخلوط است. چون دیوارها نهند، سخت‏تر گردد و به زمین آن رطوبت نبود. بساتین این کوی کمتر است. توت بیدانه و بادام و فندق و امرود آن نیکوست. کدخدای آن امروز میرزا جوادخان فرزند حاجی میرزاعلی وکیل دیوانخانه و از خاندان بزرگ است که بدین نامه بیاید. بقعه مبارکه‏ سیدحمزه در این کوه است که زیارتگاه تمامی مردم شهر است و این بقعه در وسط این کوی است.
در نقشه‏ دارالسلطنه تبریز که در سال ۱۲۹۷هجری‌قمری به امر ولیعهد مظفرالدین شاه میرزا توسط عباس خان سرتیپ، محمدمیرزا مهندس و معلم ریاضی و محمدرضا مهندس تهیه شده، نام محله‌‏ سرخاب و خانه‏ ها و اماکن معروف آن آمده است.
از حوادث مهم در محله‏ سرخاب و چرنداب ظهور پیروان فرقه‏ اهل الحق در زمان جهانشاه بن قرایوسف است. دیگر این که پس از کشته شدن فضل ‏الله استرآبادی بدست پسر امیر تیمور گورکانی در سال ۷۹۶ هجری‌قمری، دختر وی و مردی به نام یوسف در تبریز به اشاعه‏ طریقه‏ حروفیه پرداختند و گروه بسیاری از مردم دو محله ‏سرخاب و چرنداب به آنان گرویدند و فتنه ‏ای عظیم بر پا شد و عده ‏ای نزدیک به پانصد تن در این میان کشته و سوزانده شدند.