والیان نامدار آذربایجان و عمارت شمس العماره
والیان آذربایجان
در این نوشته بطور خلاصه به معرفی والیان خطه آذربایجان پرداخت شده است.
اولین والی آذربایجان
در سال ۱۲۵۳ در شهر کاشان متولد شد . وی در اواخر سال ۱۳۰۴ به عنوان اولین والی صاحب اختیار آذربایجان منصوب گردید و تا سال ۱۳۰۶ آن سمت را حفظ نمود .
شریف الدوله قبل از آذربایجان در استانهای کردستان ، گروس ، بروجرد ، لرستان و خوزستان حاکمت داشته است .
در زمان حکومت ایشان در آذربایجان رخدادها و اقداماتی اتفاق افتاد که می توان از مهمترین آنها به موارد زیر اشاره کرد :
۱) حکومت خلخال ضمیمه حکومت اردبیل شد .
۲) اداره سجل الحوال (ثبت احوال کنونی) برای نخستین بار در آذربایجان به ریاست میرزا محمدحسین خان طالش رسما شروع به کار کرد .
۳) حاکمان سراب ، ماکو و سلماس از سوی وزارت داخله تجدید شدند .
۴) شورای ولایتی در اردبیل تشکیل گردید .
۵) انتخابات مجلس ملی در آذربایجان برگزار شد .
سرانجام وی در سال ۱۳۲۵ در تهران دارفانی را وداع گفت .
دومین والی آذربایجان
در سال ۱۲۶۶ در تهران چشم به جهان گشود . از سال ۱۳۰۶ به مدت سه سال به عنوان والی آذربایجان بود .
اهم اقدامات صورت گرفته از جانب وی و رخدادهای مهم را می توان در چند بند به شرح زیر خلاصه کرد :
۱) در زمان حکومت وی رضاشاه به تبریز مسافرت کرد .
۲) آقای تربیت به سمت ریاست بلدیه نائل شد .
۳) خیابانهای نظامیه ، جدیری و چند خیابان دیگر گشایش یافت .
۴) افتتاح موتور جدید برق تبریز با قدرت روشن کردن ۱۲ هزار شعله چراغ .
۵) راه اندازی سرویس پست هوایی تبریز ـ تهران .
۶) تاسیس کارخانه چرمسازی در شهر تبریز .
۷) طغیان رودخانه مهرانه رود و راه افتادن سیل در ۲۰ مرداد سال ۱۳۰۸ .
سومین والی آذربایجان
وی شخصی سخنور و اهل شعر و ادب بود و آثاری نظیر آیین نگارش ، اشک سنگ ، جامع الحیوانات ، صرف و نحو فارسی ، خاندان سمیعی ، قاعده استعمال بعضی از کلمات و … از وی به یادگار مانده است .
سمیعی از سال ۱۲۷۶ مشاغل دولتی را شروع کرد و قبل از اینکه به ولایت آذربایجان دست یابد در مشاغلی چون معاون اداره عثمانی ؛ مدیر تحریرات فرانسه ، ایتالیا ، آمریکا و هلند ؛ رئیس اداره تحریرات دول غیرهمجوار ؛ مدیرکل وزارت داخله ؛ نماینده مردم رشت در مجلس شورای ملی ؛ معاون وزارت داخله ؛ معاون رئیس الوزرا ؛ وزیر فوائد عامه و تجارت ؛ کفیل وزارت داخله ؛ وزیر عدلیه ؛ وزیر داخله و … مشغول بود . تا اینکه در سال ۱۳۱۰ حاکم آذربایجان شد و دو سال حکومتش تداوم یافت .
در زمان وی رویدادها و اقدامات مهمی در آذربایجان رخ داد که از مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
۱) شکل گیری شرکتهای تجاری ، بازرگانی و کانونهای فرهنگی .
۲) برگزاری جشنهای هزاره فردوسی .
۳) برگزاری کنفرانسی برای فردوسی در سالن کتابخانه دولتی تبریز .
۴) برگزاری جشن سوم اسفند به مناسبت تولد رضا شاه در تبریز .
۵) تعمیر استخر شاه (شاه گلی) .
۶) افتتاح بیمارستان شیر و خورشید در جلفا .
۷) تامین آب مشروب تبریز .
خلیل فهیمی (فهیم الملک)
چهارمین والی آذربایجان
وی در سال ۱۲۵۹ در تهران متولد شد و قبل از ولایت یافتن بر آذربایجان ، در مشاغلی همچون مترجمی وزارت خارجه ، ریاست اداره دارالترجمه ، نایب الحکومه قزوین ، نمایندگی مردم قزوین در مجلس شورا ملی ، مدیرکلی وزارت خارجه ، مدیرکلی وزارت مالیه ، ریاست خزانه داری کشور ، نمایندگی مردم قوچان در مجلس شورای ملی و سفیری ایران در ترکیه فعالیت داشته است .
بعد از حکومت وی بر آذربایجان وقایع و اقداماتی اتفاق افتاد که اهم آنها عبارتند از :
۱) افتتاح شعبه بانک فلاحتی و صنعتی ایران در تبریز .
۲) تشکیل اولین جلسه انجمن بلدی .
۳) انتخابات سومین دوره اطاق تجارت تبریز .
۴) تاسیس بیمارستانی برای مداوای بیماران تیفوسی در تبریز .
۵) برگزاری دور دهم انتخابات مجلس شورای ملی .
۶) خرید ساعت برای عمارت شهرداری تبریز .
۷) شروع به کار نهضت تربیت زنان در تبریز .
۸) خرید ۶ دستگاه الکتروتراپ جهت معاینه امراض داخلی توسط شیرخورشید تبریز .
۹) تاسیس آرد سازی تبریز .
۱۰) افتتاح کارخانه قندسازی میاندوآب .
۱۱) تاسیس غسالخانه و رختشویخانه توسط شهرداری تبریز .
سیدباقر کاظمی (محذب الدوله)
پنجمین والی آذربایجان
وی متولد شهر تهران بود و قبل از اینکه به عنوان حاکم آذربایجان انتخاب شود در پست هایی چون ریاست دفتر وزارت امور خارجه ، مستشار سفارت ایران در آمریکا ، سفیر ایران در آمریکا ، سفیرکبیر ایران در کابل ، معاون وزیر طرق و شوارع ، وزیرمختار ایران در عراق ، وزیر امور خارجه ، وزیر بهداری ، استاندار آذربایجان غربی ، سفیر ایران در افغانستان و ترکیه ، وزیر کشور ، وزیر دارایی ، وزیر فرهنگ ، سفیر ایران در فرانسه ، و وزیر مختار ایران در اسپانیا و پرتقال مشغول به کار بود .
محذب الدوله پس از حاکمیت در آذربایجان داروخانه شیر و خورشید سرخ را در آستارا تاسیس نمود .
عبداله مستوفی
ششمین والی آذربایجان
در سال ۱۲۵۵ در تهران متولد شد و در مسئولیتهایی چون مدیر کل وزارت مالیه ، ریاست عدلیه کرمان ، ریاست عدلیه اصفهان ، ریاست عدلیه آذربایجانهای شرقی و غربی ، ریاست اداره ثبت و احوال کشور و استاندار آذربایجان غربی به انجام وظیفه پرداخت .
بعد از اینکه به عنوان والی آذربایجان انتخاب شد اقدامات زیر را انجام داد :
۱) تبدیل شعبه آمار و ثبت و احوال مشکین شهر به دفتر .
۲) تشکیل و تاسیس چند فقره دفتر ازدواج و طلاق .
۳) تشکیل کانون بانوان در مراغه .
امان اله خان اردلان (حاج عزالممالک)
هفتمین والی آذربایجان
وی متولد کرمانشاه بود و از مهرماه سال ۱۳۲۹ به عنوان والی آذربایجان انتخاب شد .
او از یاران رحوم مدرس و نماینده مردم خرمشهر در مجلس شورای ملی در دور دوم بود .
در طول خدمت خود در سمتهایی چون مدیرکل وزارت دارایی ، وزیر مالیه ، نماینده مردم خرمشهر ، دزفول و کرمانشاه در مجلس شورای ملی ، وزیر فواید عامه و تجارت ، مدیرکل شهرداریهای ایران ، وزیر بهداری ، وزیر دادگستری ، وزیر راه و استاندار فارس انجام وظیفه نمود .
امان اله خان اردلان در زمان حاکمیت آذربایجان اقداماتی انجام داد که اهم آنها به شرح زیر است :
۱) افتتاح سیلو در شهر تبریز
۲) افتتاح کارخانه برق آذرشهر
۳) افتتاح شعبه بانک کشاورزی و پیشه و هنر در میانه
۴) افتتاح شعبه بانک ملی در مشکین شهر
۵) تامین دفتر پست در هریس
وی سرانجام در سال ۱۳۶۶ خارج از کشور دارفانی را وداع گفت .