ناصرالدین شاه قاجار؛ محبوب یا منفور؟
در ۱۸۷مین سالگرد تولد ناصرالدین شاه قاجار، نگاهی متفاوت به زندگی وی برای آنهایی که دوره قاجار را صرفا از پشت عینک پهلوی نگاه کرده اند!
در این مقاله به نکاتی متفاوت تر از آنچه همیشه از زندگینامه شاهِ شهید شنیده اید و خوانده اید به طور خلاصه می پردازیم.
۲۵ تیر امسال، ۱۸۷مین سال تولد ناصرالدین شاه قاجار بود. نمی‌دانم چه سری است وقتی یاد سلطانِ صاحبقرانِ تاریخِ ایران می‌افتم، احساسی مرکب از دل‌سوزی همراه با ترحم و اندکی علاقه در درونم نقش می‌بندد. با اینکه خوب می‌دانم این قبله عالم، برخی رفتارهای نادرست داشته، اما احساس می‌کنم که تاریخ در حق او اجحاف کرده و آنگونه که باید، به بعد مثبت و کارهای مهم و برجسته او، نپرداخته است. شاید نوع ارتباط او با درباریان و زیردستانش باعث شده که آنها پس از مرگش در وصف او به نیکی‌هایش نپردازند و یا شاید توصیفات منفی در دوران پهلوی درباره او و سایر پادشاهان قاجار بیان شد، باعث شده که نام ناصرالدین شاه بیشتر، ما را یاد یک انسان خوشگذرانِ بی‌کفایت بیاندازد تا یاد یک انسان با روحیاتی لطیف و دستانی هنرمند و دارای خدماتی برجسته به کشور!
ناصرالدین شاه که بود؟
ناصرالدین‌شاه قاجار در ۲۵ تیر ۱۲۱۰در تبریز به دنیا آمد، پدر ناصرالدین، محمدشاه قاجار نوه فتحعلی‌شاه قاجار و سومین پادشاه دودمان قاجاریه بود. وی معروف به «قبلهٔ عالم»، «سلطان صاحبقران» و بعد «شاهِ شهید»، چهارمین شاه از دودمان قاجار ایران بود. وی طولانی‌ترین دوره پادشاهی را در میان دودمان قاجار داراست. او همچنین نخستین پادشاه ایران بود که خاطرات خود را نوشت و همچنین اولین پادشاه ایرانی بود که در رأس هیئت حاکمه برای بازدید از تمدن و تکنولوژی غرب عازم اروپای مدرن شد.
نام ناصرالدین شاه که به میان می‌آید، شاید بسیاری از ما یاد وقایع و خاطراتی ناخوشایند می‌افتیم. برای نمونه: انعقاد معاهده‌هایی برخلاف مصالح ملی، داشتن ۸۵ همسر، سفرهای پر هزینه به اروپا، ریخت و پاش‌های فراوان، قدرت دادن به افراد بی‌کفایت نظیر ملیجک و…
اما بیایید چشمهایمان و گوشهایمان را به روی واقعیت باز کنیم و برخی از نکات مثبت او را مرور کنیم. پادشاهِ اولین‌ها، اولین پادشاهی که مدرنیته را به ایران آورد، بنیانگذار سنگ بنای اکثر موسسات جدید در کشور، اولین پادشاه ایران بعد از اسلام بود که به اروپا رفت، پادشاهِ مسافر، عکاس، شاعر، داستانسرا، سفرنامه نویس و … نقاش، خطاط و…
ناصرالدین شاه در دوران پادشاهی‌اش کارهایی را انجام داد که برای اولین بار در ایران انجام می‌شد. بسیاری از این موارد، اقدامات مهمی بودند که در بهبود کیفیت زندگی و یا پیشرفت کشور تاثیر مثبت داشتند.
به صورت تیتروار به مرور خدماتی می‌پردازیم که برای اولین بار توسط او در ایران اتفاق افتاد:
▪️ساخت اولین مدرسه در ایران
▪️اولین پادشاه سفر کرده ایران به اروپا
▪️تاسیس شورای دولت و شش وزارتخانه
▪️تاسیس عدلیه اعظم و دیوان مظالم
▪️ضرب نخستین سکه نوین
▪️تاسیس نخستین بانک در ایران
▪️چاپ اولین اسکناس
▪️چاپ اولین تمبر
▪️ارسال نخستین تلگراف در ایران
▪️ایجاد اولین خیابان مدرن
▪️تاسیس اولین موزه ملی
▪️تاسیس اولین باغ وحش
▪️ساخت اولین عمارت ۵ طبقه
▪️اولین ساعت ایران
▪️اولین قطار در ایران
▪️نخستین مجسمه شهری ایران
▪️نخستین کارخانه صنعتی ایران
▪️نخستین عکاسخانه ایران
▪️اولین عکس برداری؛ اولین پادشاه عکاس
▪️طولانی ترین دوران پادشاهی
▪️دیدار با بزرگان جهان
▪️شاه بَدَل‌دار
بخش دیگری از ویژگی‌های ناصرالدین شاه به ویژگی‌های شخصی و یا توانمندی‌های شخصی او بازمی‌گردد که بخش قابل توجهی از آنها به هنردوستی او مربوط می‌شود.
به صورت تیتروار او پادشاهی مسافر، عکاس، شاعر، داستانسرا، سفرنامه‌نویس، خاطره‌نویس، نقاش، خطاط بود و همچنین به سایر هنرها همانند موسیقی، تعزیه، معماری، شهرسازی و… نیز اهمیت فراوانی می‌داد.
لازم به ذکر است برخی منابع مخصوصا منابع نوشته شده در دوران پهلوی همه اقدامات مثبت و مفید دوران قاجار و ناصرالدین شاه را به میرزا تقی خان امیرکبیر نسبت می دهند، با توجه به دوران بسیار کوتاه صدارت وی (تنها سه سال) و اینکه ایشان در سال ۱۲۳۰ کشته شده است و نیز زمانبر بودن بسیاری از اقدامات توصیف شده بعید به نظر میرسد تمامی اقدامات ساختاری کشور را امیرکبیر به انجام رسانده باشد. همچنین با توجه به خصومت خاندان پهلوی با قاجار، سعی داشته اند تا نکات مثبت دوران قبل خود را به افراد غیر قاجاری نسبت داده و پادشاهان آن را تا حد ممکن بی کفایت نشان دهند.
مجید عرفانیان / روزنامه شرق، شماره ۲۹۱۲، یکشنبه ۲۵ تیر ماه ۱۳۹۶
بیشتر اقداماتی که عنوان کردید نتیجه کارهای امیر کبیر بود نه ناصرالدین شاه
دوست عزیز زحمت مطلب رو جناب عرفیان کشیدند. از این طریق بهشون منتقل میشه.ممنون