میرزا آقا تبریزی
(حدود ۱۲۳۰ش، تبریز ـ ۱۲۹۷ش، سوریه)
نمایشنامه نویس، روزنامه‌نگار، عضو انجمن ایالتی تبریز
میرزا آقا تبریزی در حدود سال ۱۲۳۰ هجری‌شمسی در تبریز متولد شد. تا سال ۱۳۳۵ هجری‌شمسی، نمایشنامه‌هایی به میرزا ملکم‌خان نسبت داده می‌شد که در این سال حسین محمدزاده صدیق با مطالعه آرشیو آخوندزاده اثبات کرد که مؤلف حقیقی این نمایشنامه‌ها میرزا آقا تبریزی بوده است.
در آرشیو مذکور نامه‌هایی از میرزا آقا موجود است که درباره نمایشنامه‌های خود به آخوندزاده نوشته و از طرفی نامه‌های انتقادی آخوندزاده نیز به چشم می‌خورد که برای نمایشنامه‌های میرزا آقا نگاشته است. از این رو میرزا آقا تبریزی، به‌عنوان اولین نویسنده نمایشنامه‌های فارسی برشمرده می‌شود.
وی به زبان‌های فرانسوی و روسی تسلط کامل داشت و بعد از افتتاح دارالفنون تهران، به‌عنوان مترجم معلمین اتریشی در آن مدرسه مشغول به کار شد و مدتی بعد از سوی محمدشاه قاجار، همراه با محصلین دیگر به فرانسه اعزام گردید.
میرزا آقا را می‌توان با استناد به نمایشنامه‌هایش، از پیشگامان واقع‌گرایی در شکل و نمایه ادبیات معاصر ایران دانست و آنچه او را از دیگر نمایشنامه نویسان متمایز می‌کند، نگاه تلخ و تصویر خشنی است که از جامعه و روابط پیرامونی آن ارائه می‌کند.
به گفته صاحبنظران ادبیات، میرزا آقا را می‌توان از لحاظ نوع کاربرد زبان و گفتار محاوره و همچنین استفاده از زبان عامیانه در ادبیات فارسی، از پیشگامان ادبیات به شمار آورد.
تبریزی پس از فجایع عاشورای ۱۳۲۰ (۱۲۹۰ هجری‌شمسی) که به دار آویخته شدن آزادیخواهان تبریز منجر گردید، به همراه چند تن از میهن پرستان به ترکیه گریخت. چندی بعد دچار بیماری شد و به سال ۱۲۹۷ هجری‌شمسی در خاک سوریه چشم از جهان بست.
از نمایشنامه‌های مهم وی می‌توان به سرگذشت اشرف‌خان حاکم عربستان در ایام توقف او در تهران، طریقه حکومت زمان‌خان بروجردی و سرگذشت آن ایام، حکایت عاشق شدن آقا هاشم خلخالی به سارنام دختر حاجی پیرقلی و سرگذشت آن ایام، و حکایت حاجی احمد مشهور به حاجی مرشد کیمیاگر اشاره کرد.