هرچه اکنون هستیم محصول افکاری است که سابقاً داشته ایم و حالا داریم.
خانه » مراکز شهری » مراکز تاریخی » صاحب آباد ؛ میدان حکومتی تبریز ، میراث فراموش شده گذشتگان / بهبود زارعی
3957 بازدید

صاحب آباد ؛ میدان حکومتی تبریز ، میراث فراموش شده گذشتگان / بهبود زارعی

میدان صاحب آباد ( به زبان ترکی صاحیب‌آواد، صاحب‌الامر فعلی) شامل مجموعه‌ای بود که شروع ساخت آن به دوره اباقاخان ایلخانی و در دوره صدارت شیخ محمد جوینی که از علما و نویسندگان و شعرای بنام زمان خود بود برمی‌گردد.

   میدان صاحب آباد

در دوره حکومت جهانشاه آق‌قویونلو دولتخانه قدیمی به این مکان انتقال یافت و طی پادشاهی اوزون حسن و سپس پسرش یعقوب گسترش و تکمیل شد. این مجموعه که شامل میدان حسن پادشاه (اوزون حسن) مجموعه جعفر پاشا، دارالمساکین، مدرسه و باغ نصریه، عمارت هشت بهشت، کلیسای سنت هلنا، و مسجد شاه مقصود ( مسجد شاه طهماسب: مسجد صاحب الامر کنونی) بود، به مدت چهار قرن مقر حکومت پادشاهانی از آق‌قویونلوها و صفوی‌ها بوده است.

این مجموعه در ضلع شمالی رودخانه مهرانه رود (میدان چایی) و در زمین های روستایی به نام صاحب آباد که در آن زمان روستایی چسبیده به شهر تبریز بوده و توسط رودخانه مهرانه رود از خود شهر جدا شده بود بنا شده و بعد از ساخت این مجموعه بوده است که شهر تبریز از سمت شمال توسعه یافته است. در واقع می‌توان گفت این توسعه، اولین توسعه شهری غیر ارگانیک و برنامه ریزی شده شهری در ایران بوده است.

ژان شاردن جهانگرد و سفرنامه نویس فرانسوی که در دوره شاه عباس دوم صفوی به ایران سفر کرده بود، درباره میدان بزرگ تبریز مینویسد:
«میدان مرکزی این شهر از میدان‌های معتبر ایران، من جمله میدان شاه اصفهان، به مراتب بزرگتر است. مورخان عثمانی نوشته‌اند هنگامی که این شهر در دست سرداران ترک بود، چندین بار لشکریان آن‌ها در این میدان گرد آمدند، وعدۀ نفرات آنها بالغ بر سی هزار می‌شد…»

در کتاب «سفرنامه های ونیزیان در ایران» که شامل شش سفرنامه از ونیزیانی است که در زمان اوزون حسن آق‌قویونلو به ایران سفر کرده‌اند آمده است:
«این کاخ در وسط باغی با مصطبه‌ای قرار دارد (مصطبه: سکوی بزرگی که احتمالن پادشاه و مهمان‌ها بر آن می‌نشستند) و در هر گوشه این مصطبه، فواره‌هایی به شکل اژدها از مفرغ گذارده‌اند. این فواره‌ها را بقدری با مهارت و هنرمندی ساخته‌اند که گویی اژدهاها جان دارند. در داخل این کاخ بر طاق تالار بزرگ، صحنه‌هایی از نبردهای متعدد اوزون حسن و همچنین شرفیابی نمایندگان باب عالی به حضور اوزون حسن را با طلا، نقره، و رنگ آبی تصویر کرده‌اند. از آن گذشته مجالسی نیز از شکار اوزون حسن که سوار بر اسب، نمایانده شده‌است با سگها و بازها و از آن گذشته، اتفاقات دیگر را رسم کرده‌اند و… خود باغ دارای سه در ورودی است، رو به شمال، جنوب و مشرق»

حافظ حسین کربلائی تبریزی در کتاب «روضات الجنان و جنات الجنان» می‌نویسد:
«در کنار مسجد اوزون حسن، مدرسه‌های عالی برای طلاب علوم نصریه قرار داشت که اوزون حسن را در باغ آن دفن کرده‌اند. در نزدیکی این مدرسه، مسجد مقصودیه واقع است که در دوره مقصود، فرزند دسینیا ساخته شده‌است. در میدان صاحب آباد بجز یک قصر کوچکتر که پادشاهان آق قویونلو از ایوان آن مسابقات و بازی‌ها را تماشا می‌کردند و یا سفرای خارجی را در آنجا به حضور می‌پذیرفتند، یک بیمارستان بزرگ هم وجود داشت که فقط یک دیوار حد فاصل آن و مسجد اوزون حسن بود. در دوران اوزون حسن و یعقوب، به شهادت بازرگانان ونیزی، بیش از هزار تن مستمند و بیمار در این بیمارستان که اتاق‌های وسیعش با قالی مفروش بود، زندگی می‌کردند. در سفره‌خانه مجاور که به فقرا اختصاص داشت، به خرج دربار به تهیدستان غذا داده می‌شد»

مسجد شاه مقصود (مسجد شاه طهماسب) ابتدا طی حمله عثمانی‌ها و سپس در زلزله سال ۱۱۹۳ ه.ق تخریب گردید. ولی در سال ۱۲۰۸ بر ویرانه‌های آن مسجد کنونی بنا شد. چون اهالی معتقد بودند این مکان نظرکرده امام زمان است، این مسجد و محوطه تاریخی آن به صاحب‌الامر معروف شد. در سال ۱۲۹۶ موقوفات دیگری نیز توسط میرزا اکبرخان، از سرشناسان تبریز و مترجم کنسول روس به این مسجد اضافه شد که مدرسه اکبریه از آن جمله بود. این مدرسه طی خیابان کشی‌های دهه چهل از مسجد جدا شده و بخش‌هایی از آن تخریب گردید، ولی امروزه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و به عنوان مرکز تحقیقات علوم اسلامی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین از توصیفات جالب ژان شاردن درباره میدان بزرگ تبریز، توصیفاتی است که درباره جنب و جوش و تفریحات مردم آن زمان نوشته است:
«اکنون همه شب پس از غروب آفتاب، گروهی از اجامر و اوباش شهر در این میدان بزرگ گرد می‌آیند و هر سو که بنگری بساط عیش و طرب برپا است. از آن جا که اهالی تبریز عشق عجیبی به گرگ بازی دارند، بازار گرگ بازان همواره در این میدان گرم است و از اطراف و اکناف ایران گرگ‌های تربیت یافته را برای همین منظور به تبریز می‌آورند … مردم علاوه بر تفرج، گاهی برای تماشای قوچ بازی یا هنرنمایی کشتی‌گیرها و میمون‌بازان در این محل گرد می‌آیند.»

امروزه از این مجموعه غیر از مسجد و کاروانسرای حسن پادشاه (اوزون حسن) و مسجد صاحب‌الامر چیز زیادی باقی نمانده است. باقی مانده های کاروانسرای موسوم به حسن پادشاه نیز از چند سال پیش توسط سازمان میراث فرهنگی شروع به مرمت شده بود که متاسفانه بعد از مدتی به حال خود رها شده و در وضعیت نامناسب و اسفناکی به سر می‌برد.

ایمیل شما آشکار نمی شود

نوشتن دیدگاه