مسجد کبود، فیروزه جهان اسلام

گؤی مچید (مسجد کبود) ، فیروزه جهان اسلام یا عمارت مظفریه تبریز

طلاکاری های مسجد کبود

طرح اصلی مسجد گؤی(کبود) تبریز

تصویر گؤی مسجید (مسجد کبود) در مینیاتور مطراقچی

عکس های قدیمی گرفته شده توسط جهانگردان اروپایی از مسجد کبود تبریز

سنگ نگاره ها و کتیبه های مسجد کبود، شاهکاری کنده کاری روی سنگ

نقاشی نقاش معروق فرانسوی Jules_Laurens از مسجد کبود تبریز قبل از تجدید بنا

جهانشاه کبیر خاقان قره قویونلو ها و بانی مسجد کبود تبریز

قبرستان عصر آهن گؤی مسجید (مسجد کبود) تبریز (قبرستان آنا تومروس تبریز)

مسجد کبود (به ترکی آذربایجانی: گؤی مچید) یا مسجد جهانشاه از مسجدهای تاریخی تبریز مربوط به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری است. مادام ژان دیولافوا، مهندس راه و ساختمان و باستان‌شناس فرانسوی که همراه همسرش از سوی دولت فرانسه برای انجام کاوش‌های باستان‌شناسی به ایران سفر کرد در کتاب خود از این مسجد با نام مسجد آبی تبریز (فرانسوی: La Mosquée bleue de Tauris) نام برده‌است.

این مسجد طبق کتیبهٔ سردر آن در سال ۸۴۵ هجری شمسی و در زمان سلطان جهانشاه مقتدرترین حکمران سلسله قراقویونلو و به دستور دختر او صالحه خانم بنا شده‌است. پاسکال کوست در گذشته از این مسجد با نام مسجد سنی و مسجدی که شیعیان تمایلی به استفاده از آن ندارند یاد شده‌بود. کتیبه‌ای کاشی کاری سردر اصلی مسجد کبود به سال ۸۷۰ (قمری) نصب شده‌است. این کتیبه و دیگر کتیبه‌های سردر مسجد به خط نعمت‌الله البواب خوشنویس مشهور سده نهم است و سرکاری و نظارت بر ساخت آن با عزالدین بن ملک قاپوچی بوده‌است.

در زلزله سال ۱۱۵۸ شمسی (۱۷۸۰ میلادی) آسیب فراوانی به مسجد وارد آمد و در اثر این زلزله گنبدهای مسجد فرو ریخت.

خرابه‌های مسجد برای بیش از ۱۵۰ سال بدون تعمیر باقی ماند تا آنکه با سال ۱۳۱۸ تعمیرات و دوباره‌سازی مسجد به منظور حفاظت و بازسازی بخش‌های باقی‌مانده شامل طاق‌ها و پایه‌ها آغاز شد. در ۱۳۵۵ کارهای ساختمانی آن به اتمام رسید بازسازی گنبد اصلی و گنبد کوچک با طرح و استادکاری مرحوم استاد محمدرضا معماران‌بنام انجام شد. بازسازی کاشیکاری داخلی و خارجی هنوز ادامه دارد.

در آذرماه ۱۳۹۳ جمعیتی ۵۰ نفری با بهانه برپایی نماز جماعت به سمت این مسجد حرکت نمودند. آن‌ها توانستند بدون هیچ گونه مداخله‌ای از سوی نهاد‌های مسول و پلیس مسجد را به اشغال خود در‌آورند. جمعیت معترض پس از تسخیر این بنای تاریخی نماز جماعت را در این مکان تاریخی به جای آورند. در ادامه آن‌ها کف کاشی کاری شده مسجد را مفروش نمودند. با آغاز فصل سرما با لوله کشی نامناسب گاز شهری بخشی از دیوارهای تاریخی مسجد تخریب شد. با تسخیر مسجد بازسازی کاشی کاری‌های آن نیز ناتمام ماند.

مسجد کبود با تنوع و ظرافت کاشی‌کاری و انواع خطوط به‌کاررفته در آن و به‌ ویژه به دلیل رنگ لاجوردی کاشی‌کاری‌های معرق آن به «فیروزهٔ اسلام» شهرت یافته‌است. سبک معماری این بنا به شیوه آذری است. صحن بزرگ مسجد مربع شکل است که حوضی برای وضودر آن قرار داشت و شبستانهایی نیز جهت پناهگاه مستمندان، و درس خواندن در آن وجود داشته‌اند.

بنای اصلی مسجد کبود بنایی آجری می‌باشد. این بنا دارای گنبد اصلی و گنبد جنوبی می‌باشد که بر روی صحن بزرگ و صحن جنوبی کوچک‌تر واقع شده‌اند. بنا دارای هفت گنبد کوچکتر می‌باشد که سقف شبستان‌های جانبی در شرق و غرب صحن اصلی و ورودی مسجد را پوشانده‌اند. در ساختمان گنبد‌های مسجدکبود از هیچ سازه‌ای استفاده نشده‌است همین کار بازسازی گنبد‌ها را با مشکل مواجه نموده‌بود. این مشکل با طرح استاد معماران‌بنام حل شد و بنا مجددا بدون استفاده از سازه بازسازی گردید. بنای مسجد شامل صحن اصلی یا صحن بزرگ می‌باشد که به شکل مربع و در زیر گنبد اصلی واقع شده‌است. بنای مسجد شامل یک صحن کوچک نیز می‌باشد که در قسمت جنوبی مسجد و زیر گنبدی کوچکتر واقع می‌باشد. در جنوبی‌ترین قسمت مسجد (در جنوب صحن کوچک) سردآبه‌ای وجود دارد با دو مقبره که در هنگام بازسازی مسجد کشف شده‌اند. تصور می‌شود این دو مقبره متعلق به جهانشاه و دخترش باشند. در حیاط مسجد در شمال و شرق رواق‌هایی وجود دارد که اخیرا به بقایایی مسجد افزوده شده‌اند.

کاشی‌کاری‌های ایوان ورودی مسجد که با کاشی‌کاری‌های معرق تزئین شده‌است، کتیبه‌ای دارد به خط رقاع که به سال ۸۷۰ (قمری) نصب شده‌است. این کتیبه و دیگر کتیبه‌های سردر مسجد به سبک خط کوفی و ثلث می‌باشند و خطاطی آن‌‌ها توسط نعمت‌الله البواب خوشنویس سده نهم انجاد شده‌است. سرکاری و نظارت بر ساخت مسجد با عزالدین بن ملک قاپوچی بوده‌است.در دیوارهای شبستان کوچک سنگ‌های مرمر که آیه‌هایی از قرآن بر روی آن‌های حک شده است قرار دارند.

از ستون‌های واقع در صحن اصلی مسجد راه‌پله‌هایی برای دسترسی به ایوان‌ها ناظر بر صحن اصلی‌‌ وجود دارد. در پایه ستون‌های مسجد محفظه‌های کوچکی وجود دارند. گمان می‌شود از این محفظه‌ها برای جاکفشی نمازگزاران استفاده می‌شده‌است.