ارک علیشاه تبریز و بنای شکوهمند آن بازمانده مسجدی است که در فاصله سال های ۷۱۶ تا ۷۲۴ هجری قمری به همت تاج الدین علیشاه جیلان تبریزی، وزیر اولجایتو و بهادر خان ساخته شد. قسمت جنوبی این مسجد دارای طاق بزرگی بود و مورخان نوشته اند :
” به علت فرونشستن بنیان و تعجیل در اتمام آن ، طاق مذکور شکسته و فرو ریخته است”.
بنایی که اکنون به صورت سه دیوار بلند به شکل ایوان دیده می شود ، قسمت مسقف مسجد بود که عرض و ارتفاع آن هریک حدود ۳۰ متر است .
در حفریات اخیر دریافتند که ۷ متر از دیوارها در زیر خاک مانده است. عرض دیوارها حدود ۱۰ متر است و در داخل مرکب از دو دیوار عریض و مستحکم است که در چند مرحله به وسیله طاق های متعدد متصل شده اند.
این بنای عظیم در بیشتر سفرنامه ها و تواریخ وصف شده است.
ابن بطوطه می نویسد:
در بیرون این مسجد از دست راست مدرسه و از دست چپ زاویه ای وجود دارد و صحن آن با سنگ های مرمر فرش گردیده و دیوارها با کاشی پوشانده شده و جوی آبی از وسط آن می گذرد و انواع درختان و موها و یاسمین درآن به عمل آورده اند . “
حمدالله مستوفی معاصر علیشاه می نویسد :
“مسجد جامع بزرگی است که صحن آن ۲۵۰ گز در ۲۰۰ گز است و در او صفه ای بزرگ از ایوان کسری به مداین بزرگتر “.
بدرالدین محمود العینی می نویسد :
“در وسط صحن مسجد، حوض مربعی بود که هر ضلع آن ۱۵۰ زراع طول داشت و سکویی در وسط آن بود که در هر سوی آن از دهان مجسمه شیر، آب فرو می ریخت.
بالای سکو نیز فواره هشت گوشی بود که دو دهانه آب پران داشت. طاق نوک تیز محراب به وسیله دو ستون مسی اندلسی نگاه داشته می شد و قاب محراب با طلا و نقره تزیین و نقاشی شده بود.
چراغ های مزین به زر و سیم با زنجیرهای مسی از سقف آویزان بودند و داخل طاق را روشن می کردند و پنجره های مشبک نیز هرکدام ۲۰ شیشه دایره ای مزین به طلا و نقره داشت”.
تاجر ونیزی که حدود سال ۸۸۶ هجری قمری سومین سال سلطنت سلطان یعقوب آق قویونلو از تبریز دیدن کرده می نویسد:
” جامع علیشاه بلندترین بناهای تبریز و دارای صحن بزرگی است. در میان صحن حوضی دارد که چهار گوش است، درازا و پهنای آن هرکدام به اندازه صد قدم و ژرفایش شش پاست و پلکانی از کنار استخر به ایوان آن منتهی می شود.
طاق شبستان مسجد به قدری بلند است که اگر کمان کشی تیری در کمان مناسبی قرار دهد و رها کند، هرگز به طاق شبستان نمی رسد. دور مسجد را با سنگ های نفیسی طاق بندی کرده اند و طاق بر روی ستون هایی از مرمر قرار دارد و مرمر به اندازه ای ظریف و شفاف است که به بلور نفیس می ماند.
این مسجد سه در دارد که هرکدام طاقی به عرض ۴۰ و بلندی ۲۰ پا دارد.
ستون های دو سوی درها از سنگ مرمر نیست بلکه از سنگ های الوان ساخته شده است. بقیه طاق با گچ، مقرنس کاری و تزیین شده است”.
[smartslider3 slider=4]