سید جمال الدین ترابی طباطبایی ، پدر سکه شناسی ایران
سیدجمال الدین ترابی طباطبایی ـ سکه شناس برجسته معاصر در پنجم اردیبهشت ۱۳۰۴ خورشیدی در محله مهاد مهین تبریز زاده شد. وی از نسل میرزا محمدرضی الحسنی الحسینی است که نسبتش با سی و سه پشت به حضرت امام حسن مجتبی (ع) می رسد.
تحصیلات ابتدایی خود را در تبریز و در دبستان تمدن آعاز نمود و دوره متوسطه را در دبیرستان های رشدیه و فردوس تبریز به پایان رسانید. سپس در رشته تاریخ، جغرافیا و علوم تربیتی از سال۱۳۲۶ تا۱۳۳۰ در دانشسرای عالیتهران مشغول به تحصیل شد. بعد از دریافت رتبه یک دبیری در وزارت فرهنگ استخدام شد و سالها در شهرهای ساوه و دامغان تدریس نمود.
بعدها به تبریز منتقل شد و از سال از سال ۱۳۴۰ خورشیدی در دانشسرای مقدماتی پسران و دختران و دبیرستان های دهخدا و ایراندخت تبریز به آموزش علوم اجتماعی، زبان فرانسه و رسم فنی مشغول شد. استاد ترابی در گروه تاریخ دانشگاه تبریز به تدریس سکه شناسی پرداخت و تجربه هایش را در زمینه های خط شناسی و کتیبه خوانی به نسلهای بعدی منتقل کرد و می گفت: «عقیده بر این دارم که اندوخته علمی و معنوی را نبایستی به گور برد.»
در سال ۱۳۳۷ مامور ایجاد و تدوین موزه آذربایجان شد و تا سال ۱۳۴۰ نیز به عنوان رییس موزه فعالیت کرد.
وی در سال ۱۳۴۶ به عنوان کارشناس آثار باستانی و فرهنگ عامه به وزارت فرهنگ و هنر منتقل شد و برای دومین بار تا سال ۱۳۵۲ در سمت رییس موزه آذربایجان به خدمت پرداخت. سپس تا سال ۱۳۵۷ در سمت رییس اداره باستان شناسی و فرهنگ عامه آذربایجان شرقی به خدمت پرداخت تا بازنشسته شد.
در دوران بازنشستگی بسیار پر تلاش تر بود و جمع آوری و تدوین آثار علمی اش و پژوهشی اش پرداخت. استاد ترابی در معرفی و شناسایی سکه های ایرانی بیشترین نقش را داشته و اعتقاد داشت که ایران به لحاظ سکه شناسی رتبه نخست دنیا را در اختیار دارد.
شهرت جهانی استاد ترابی در مورد علم سکه شناسی را نامه هایی که از دانشمندان و موزه های معتبر جهان نظیر دکتر جرج مایلز ریاست موزه نیویورک، والتر هینتس، برت فراگنر، اینگرکریر، هاری فلدمن و گوتفرید هرمان از سکه شناسان معروف جهان به وی نوشته و درخواست کمک برای خواندن و مشخص نمودن زمان برخی سکه های ایرانی و اسلامی را نموده و یا از وی کتاب و تحقیقاتش را خواسته اند، تأیید می کند.
وی در زمان فعالیتش بیش از سه هزار و پانصد سکه باستانی را جمع آوری نمود. در سالهای بازنشستگی اش به دلیل مشکلات مالی و هزینه دانشگاه فرزندش ، مجبور به فروش آنها شد که در نهایت نزدیک به سیصد سکه برایش باقی ماند. به هنر علاقه خاصی داشت و در زمینه خوشنویسی و نقاشی آبرنگ فعالیت می کرد.
طباطبایی که از دوستداران شهریار به حساب می آمد در زمینه عکاسی نیز بصورت حرفه ای فعالیت داشت. عکسهای با ارزشی از مناطق مختلف ایران به ویژه تبریز قدیم گرفته بود که بخشی از آنها را به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی و سازمان اسناد ملی ایران تقدیم کرده بود.
وی که نامش در سالنامه جاودانه های ایران نیز به ثبت رسیده در بیست و دوم مهر ماه سال ۱۳۸۸ به علت کهولت سن از دنیا رفت و در قطعه هنرمندان آرامگاه وادی رحمت شهر تبریز به خاک سپرده شد.
زندگی نامه استاد ترابی طباطبایی در کتاب «راهنمای محققین تاریخ و فرهنگ آسیای مرکزی» به چاپ رسیده است. این کتاب توسط انتشارات دانشگاه هاروارد و به زبان انگلیسی منتشر شده است.
او در زمینه های مختلف علمی و فرهنگی از استادان بزرگی همانند عباس اقبال آشتیانی، وحیدالملک شیبانی، نصرالله فلسفی، علی اکبر بینا، مجیر شیبانی، پرویز ناتل خانلری احمد مستوفی، محمد معین، مسعود خان کیهان و محمدباقر هوشیار بهره برد.
وی در طول شست سال فعالیت و خدمتش هزاران سند و عکس تاریخی را جمع آوری نمود که به سازمانها و موسسه های مختلفی اهدایشان کرد
تعداد ۲۰۰۰ سند تاریخی به سازمان اسناد ملی ایران (تلگرافهایی که بین علمای شیراز، تبریز و تهران مبادله شده، دست خط میرزای شیرازی در تاکید بر حرام بودن تنباکو، نامه‌های حاجی میرزا حسن مجتهد تبریزی، فرمان شیخ الاسلامی در زمان کریم خان زند و فرمان شاه طهماسب دوم به ایلات و عشایر برای جنگ با روسها از آن جمله می باشند.)
تعداد ۸۰۰۰ قطعه عکس تاریخی به سازمان اسناد ملی ایران
تعداد ۶۰۰۰ قطعه عکس و فیلم مربوط به سکه های ایران را به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی
تعداد ۴۰۰۰ قطعه فیلم مربوط به آثار باستانی آذربایجان شرقی به موسسه دایره المعارف بزرگ اسلامی
کتاب “سکه های آق قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران” که در سال ۱۳۵۵ چاپ گشته بود به عنوان کتاب سال ایران معرفی شده و این جایزه ارزشمند را از آن خود کرد.
از مجموعه آثار وی بیش از سی و پنج کتاب و مقاله علمی در زمینه های سکه شناسی و فرهنگ عامه بر جای مانده که فهرست بخشی از آنها چنین است:
*کتابها
- سکه های اسلامی دوره ایلخانی و گورکانی (۱۳۴۷)
- نقشها و نگاشته های مسجد کبود تبریز (۱۳۴۹)
- سکه های شاهان اسلامی ایران (۱۳۵۰)
- رسم الخط ایغوری و سیری در سکه شناسی (۱۳۵۱)
- سکه های آق قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران (۱۳۵۵)
- آثار باستانی آذربایجان (۱۳۵۵)
- سکه های ماشینی ایران و مقدمه ای بر سکه شناسی (۱۳۷۱)
- نسب نامه شاخه ای از طباطبایی های تبریز (۱۳۷۶)
- کلیبر (سرزمین دژهای تسخیر ناپذیر) (۱۳۸۱)
- مسجد صفوی خسروشهر (به انضمام دستنوشته های حسنعلی خان امیرنظام گروسی) (۱۳۸۲)
- آثار باستانی شهرستان سراب (۱۳۸۳)
- سفینه نامه (دفتر اول) (۱۳۸۳)
- تاریخ تبریز به روایت سکه و ضمائم (۱۳۸۴)
- آثار باستانی اهر ارسباران (۱۳۸۴)
- آثاری باستانی از مناطق مختلف آذربایجان (۱۳۸۴)
- سفینه نامه (دفتر دوم) (۱۳۸۶)
- آثار باستانی استان اردبیل (۱۳۸۷)
*مقاله ها
- چند سند تاریخی از صفویه تا قاجاریه
- بوشهر به روایت تاریخ، سکه، تمبر
- وقف نامه طالبیه تبریز
- فرامین بقعه شیخ صفی
- مغازه های مجیدالدوله یا مجیدیه
- تاریخ سردرود به هزار سال قبل از میلاد می رسد
- اولین سکه ها
- سکه های تامارای گرجی
- سکه هایی متنوع از اباقا آن
- خوانندگان و ما
- چند سکه معرفی نشده
- از زوایای تاریخ
- تاج و تاجداری
- کلیسای سن استپانوس ،بررسی های تاریخی، فروردین و اردیبهشت ۱۳۵۳، شماره ۵۰. مقاله مشترکی با همکاری «عبدالعلی کارنگ».
- سکه های قره قویونلو و آل جلایر
- حیدربابا از نظرگاهی دیگر
- سیری در عکاسی تبریز
- سیاه قلم کاری گمنام از خمسه نظامی
- سیاه قلم کاران شاهنامه امیربهادری
- سکه های ضرب تبریز (شهرستان رشیدی، بوسعید، قیصریه، تبریز)
- وقف نامه سیدمحمد کچه
عالییی بود عااالی