سید هادی خسروشاهی ؛ زندگی ، فعالیت و آثار
استاد سید هادی خسروشاهی ، در سال ۱۳۱۷ شمسی در تبریز، در خاندانى آراسته به دین و علم و فقاهت به دنیا آمد. سه قرن حیات و کوشش علمى و فقهى اجداد وى که جملگى از علمای بزرگ و فقهای نامدار ایران و عراق در دوران خود بوده اند، این حقیقت را به خوبى روشن می سازد.
آیت اللَه سید مرتضى خسروشاهى
پدر وى، آیت اللَه سید مرتضى خسروشاهى – از اجلّه علما و فقها و مراجع صاحب رساله آذربایجان – تحصیل کرده نجف بود. از وى علاوه بر رساله عملیه، کتاب «نثارات الکواکب على خیارات المکاسب» و کتاب «حدیث الغدیر» در نجف و تبریز و قم، چاپ شده است. ایشان تألیفات دیگرى نیز در فقه و اصول و مواعظ در (۴ جلد) دارند که مخطوط و موجود است. علاوه بر استاد دو فرزند دیگر آیت اللَه سید مرتضى خسروشاهى، یعنی آیت اللَه سیدابو الفضل خسروشاهى و آیت اللَه سید احمد خسروشاهى از معاریف علما و فقهای قم و تبریز بوده اند و در دو دهه اخیر به رحمت حق پیوسته اند.
پدر بزرگ وی، آیت اللَه سید احمد خسروشاهى از علماى بزرگ عصر مشروطیت در آذربایجان بود، از ایشان آثارى در زمینه فقه و اصول به جای مانده که بعضى از آن ها در حواشى کتاب والدش (تقریرات بحث التعادل و التراجیح شیخ انصارى) درنجف به چاپ رسیده است. در جریانات نهضت مشروطه، وى هوادار «خط سوم» و در واقع بدون ورود علنى در میدان مبارزه سیاسى، خواستار «مشروطه مشروعه» بوده و به همین دلیل مدتى نیز به عنوان اعتراض به اوضاع جارى، به نجف اشرف هجرت کرد.
پدر آیت اللَه سیداحمد، آیت اللَه سیدمحمد خسروشاهى از شاگردان ممتاز و از تلامذه عالی مقدار محقق بزرگوار و یگانه دوران،شیخ مرتضى انصارى بود که تقریرات وى از بحث استادش در موضوع «تعادل و تراجیح» همراه «رساله باقریه» در فقه و رساله اى در «تقیه» و رساله دیگرى در «حقیقت شرعیه»، جمعاً در ۴۰۰ صفحه در قطع رحلى و بزرگ در سال ۱۳۱۰ قمری در نجف اشرف به طبع رسیده است.
پدر آیت اللَه سیدمحمد، آیت اللَه سیدعلى خسروشاهى و پدر او آیت اللَه سیدابوالحسن خسروشاهى، به شهادت کتب تراجم و رجال، جملگى از علمای بزرگ و فقهای نامدار عصر خود بوده اند.
مرحوم شیخ محمد رازى صاحب کتاب «آثار الحجه» در جلد دوم کتاب خود در مورد این بزرگواران مى نویسد : «تمامى اسلاف این خاندان، به تقوى و علم و پرهیزکارى و طهارت و پاکى و ایثار و بذل در راه دعوت به خدا و ارشاد مردم به تعالیم اسلامى معروفند و چرا چنین نباشد در حالى که آنان از خاندان اهل بیت هستند و نسب آنان به امام حسین بن على بن ابیطالب علیه السلام مى رسد … »
استاد سید هادی خسروشاهی در چنین خاندان اصیل و ریشه داری به دنیا آمد و در دامن پدر بزرگوارش پرورش یافت. تحصیلات مقدماتى را در تبریز به پایان رسانید و پس از رحلت والد محترم، در ۱۳۳۲ شمسی و در ۱۶ سالگى، عازم قم شد و در حوزه علمیه به تحصیل دروس سطح پرداخت و سپس در مراحل عالی دروس حوزوى (فلسفه، تفسیر، فقه و اصول)، در حضور اساتیدى چون : آیت اللَه بروجردى، امام خمینى، آیت اللَه شریعتمدارى، آیت اللَه علامه طباطبائى و بزرگانى دیگر تلمذ نمود و به دریافت اجازاتى در امور حسبیّه (منوط به اذن فقها) نائل آمد. در مراحل علمى بالاتر، ایشان درجه اجتهاد و اجازه نقل حدیث را از علماء و مراجع بزرگ نجف و قم و مشهد، از جمله امام خمینى و آیات عظام : سید ابوالقاسم خوئى، سید شهاب الدین نجفى مرعشى، سیدمحمدکاظم شریعتمدارى، سیدمحمدهادى میلانى، سید محمدصادق روحانى و آیت اللَه شیخ آقا بزرگ تهرانى، آیت اللَه شیخ مرتضى حائرى، آیت اللَه سیداحمد زنجانى، آیت اللَه میرزا عبدالجواد جبل عاملى، آیت اللَه میرزا ابوالفضل زاهدى قمى و دیگران، دریافت نمود.
استاد بیش از ۸۰ جلد کتاب به زبان فارسی و عربی (علاوه بر صدها مقاله در نشریات اسلامى ایران و جهان اسلام) تألیف کرده اندکه بیش از ۴۰ جلد آن، تاکنون بارها در داخل و خارج منتشر شده و بعضى از آن ها بیش از ۳۰ بار تجدید چاپ شده اند. علاوه بر تألیفات و ترجمه ها، ۱۲۰ جلد کتاب دیگر نیز با تحقیق، توضیح و یا مقدمه و اشراف ایشان در ایران و ایتالیا و مصر و … چاپ و منتشر شده است .
از جمله آثار استاد ، ترجمه و تحقیق «امام على صداى عدالت انسانى» استاد جرج جرداق در ۵ جلد و ۳۰۰۰ صفحه است که تاکنون ده ها بار و در ده ها هزار نسخه چاپ شده است. تدوین و تحقیق و نشر مجموعه آثار سیدجمال الدین حسینى(افغانى) در ۱۰ جلد، در بیش از ۳۰۰۰ صفحه در ایران و مصر، یکى از خدمات ارزنده دیگر استاد و در واقع، محصول نیم قرن تلاش و کوشش و تحقیق و بررسى در کشورهاى اسلامى و عربى است. مجموعه «حرکت هاى اسلامى معاصر» در ۲۰ جلد (تاکنون ۱۰ جلد آن چاپ شده است)، «اسناد نهضت اسلامى ایران» در ۱۰ جلد (۶ جلد آن تاکنون انتشار یافته است) و «مجموعه آثار استاد علامه طباطبائى» در ۲۴ جلد از جمله آثارى است که استاد در تألیف، جمع آورى یا تحقیق و ویرایش آن ها زحمت و رنج فراوان را پذیرا شده است.
علاوه بر تألیفات و ترجمه هاى خود ایشان، استاد همواره در تدوین و تنقیح و نشر آثار اساتیدى چون : آیت اللَه کاشف الغطا،علامه سیدمحمدحسین طباطبائى، حاج سراج انصارى، سیدمحمد محیط طباطبائى، سیدغلامرضا سعیدى، محمد نخشب و… کوشا بوده و خدمات ارزنده اى را در حفظ فرهنگ اسلامى و نشر اندیشه اصیل اسلامى ارائه داده است. و به همین دلیل است که استاد محمدرضا حکیمى ایشان را «فرهنگبان کوشا» نامیده اند. (۳)
بیشتر کتاب ها و آثار خود استاد خسروشاهى در زمینه مسائل فرهنگی، اجتماعى و سیاسى مورد نیاز جامعه اسلامى است. این آثار به تصدیق اهل خرد، در روشنگرى نسل جوان معاصر، بى شک تأثیر بسزایی داشته است.
خسروشاهی از سال ۱۳۳۲ شمسی و تاکنون، با اغلب مطبوعات اسلامى از جمله : مکتب اسلام، مکتب تشیع، معارف جعفرى،راه حق، نداى حق، وظیفه، مجموعه حکمت، نور دانش، آیین اسلام، مسلمین، آستان قدس، نسل نو، نسل جوان،استوار، پیکار اندیشه، مهد آزادى و … همکارى داشته است که نتیجه این همکاری درج صدها مقاله در این مطبوعات مى باشد. پس از پیروزى انقلاب، استاد بیشترین همکارى قلمى را با روزنامه «اطلاعات» دارد.
استاد خسروشاهی در سطح جهانى، با شرکت در کنفرانس ها و کنگره هاى اسلامى در کشورهاى اروپایى و اسلامى، از جمله پاکستان، مصر، الجزایر، عربستان، سوریه، قطر، ترکیه، لبنان، ایتالیا، انگلیس، آلمان، سوئیس و … به عنوان نماینده امام خمینى و یا نماینده حوزه علمیه قم فعال بوده است.
در مسئله تقریب بین مذاهب اسلامى، آیت اللَه خسروشاهی از نیم قرن پیش، از پیشگامان این حرکت اصلاحى به شمار مى رود. مکاتبات ایشان با علامه شیخ محمدتقى قمى – مؤسس دارالتقریب قاهره – گواه این سابقه بلند است. در این راستا، استاد با اغلب حرکت هاى اسلامى معاصر و رهبران آن ها در سراسر جهان اسلام، ارتباط و پیوند نزدیکى داشته است.
خسروشاهی در سال ۱۳۵۲ شمسى، «مرکز بررسی هاى اسلامى قم» را به عنوان مرکزی وابسته به حوزه علمیه قم، تأسیس و به ثبت رساند و سپس در سال ۱۳۶۱، «مرکز فرهنگى اسلامى اروپا» را در رم -ایتالیا- تأسیس نمود. هر کدام از این دو مؤسسه ده ها کتاب ارزشمند در زمینه هاى اسلامى، از جمله قرآن مجید و نهج البلاغه را به زبان هاى عربى، انگلیسى، ایتالیایى، آلمانى و … ترجمه و منتشر کرده اند که این اقدام در نشر فرهنگ اسلامى در سطح دنیا، از ارزش بالایی برخوردار است .
فعالیت هاى سیاسى وی از سال ۱۳۳۲ شمسی پس از آشنایى نزدیک با آیت اللَه کاشانى، آیت اللَه طالقانى و شهید نواب صفوى آغاز گردید. به همین دلیل، از همان دوران تا زمان پیروزى انقلاب اسلامى، بارها در قم، تهران و تبریز دستگیر، زندانى و یا تبعید شده که آخرین آن تبعید به «انارک» یزد به مدت سه سال بود که مرحوم آیت اللَه پسندیده و حضرت آیت اللَه ناصر مکارم شیرازى نیز در آنجا حضور داشتند و با آغاز انقلاب اسلامى همگی آزاد شدند.
وی پس از پیروزى انقلاب اسلامى، نخست به مدت ۲ سال، به عنوان نماینده امام خمینى (ره) در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى فعال بود، و سپس به عنوان سفیر ایران در واتیکان انتخاب شده و به مدت ۵ سال، در این سمت به فعالیت پرداخت. تأسیس «مرکز فرهنگى اسلامى اروپا» در رم و تأسیس دو ماهنامه انگلیسى زبان اینکوایرى (Inquiry) و افریکن ایونتس(Aferican Events ) و هفته نامه عربى «العالم» در لندن – با همکارى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى- از آثار این دوره است.
در مدت حضور ایشان در ایتالیا، علاوه بر چاپ و نشر ترجمه قرآن مجید و نهج‌البلاغه به زبان ایتالیایى و نشر ماهنامه اى به نام «جهان نو» به ایتالیایى، طی مدت ۵ سال جمعاً ۱۶۲ کتاب و نشریه به زبان هاى فارسى، عربى، انگلیسى، ایتالیایى و فرانسوى منتشر و در سراسر جهان توزیع شد .
در دوره اقامت ۳ ساله در قاهره به عنوان رئیس نمایندگی جمهوری اسلامی ایران، علاوه بر حضور در محافل علمى – سیاسى و سخنرانى و مصاحبه تلویزیونى و مطبوعاتى و ده ها نوبت ملاقات با شیخ الازهر و مقامات علمى – سیاسى مصر، بیش از ۵۰ جلد کتاب و نشریه درباره انقلاب اسلامى ایران، تشیع و اهل بیت (علیه السلام) تألیف و یا با همکارى و مساعدت ایشان در مصر منتشر گردید که این خود خدمت بزرگى در راستاى وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامى است.
مهمترین این آثار : «نهج البلاغه» با مقدمه استاد و شرح شیخ محمد عبده، «اهل البیت فى مصر»، «صحیفه سجادیه»،«حقیقه علاقه عبدالناصر بالثوره الاسلامیه فى ایران»، «عبدالله بن سبا بین الواقع والخیال»، «ادعیه اهل البیت»،«الامام على بن ابیطالب»، «الامام الحسین»، «الامام جعفر الصادق»، «الطریق الى مذهب آل البیت» و «عقیدتنا»است.
سید هادی خسروشاهی علاوه بر زبان فارسى، عربى، ترکى آذرى و ترکی استامبولى به زبان انگلیسى و ایتالیایى هم آشنایى دارد و پس از مراجعت از واتیکان، ضمن ادامه اشتغال در وزارت امور خارجه به عنوان مشاور وزیر، در دانشگاه هاى تهران، از جملهدانشکده حقوق و علوم سیاسى و دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه به تدریس پرداخت.
وی به مدت ۶ سال، با انتشار فصلنامه پـُرارج «تاریخ و فرهنگ معاصر» به نشر حقایق و روشن ساختن زوایاى تاریک تاریخ معاصر ایران و جهان اسلام در چندین هزار صفحه پرداخت که بى شک این فصلنامه فرهنگى تاریخى به مثابه یک منبع مستند، همواره مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
هم چنین، ویژه نامه هایى زیر نظر ایشان از سوى مرکز بررسی هاى اسلامى منتشر شد که قرار بود بالغ بر ۵۰ جلد گردد، ولى متأسفانه به علت مسافرت به خارج از کشور و اشتغالات دیگر، تاکنون فقط ۳ جلد از آن ها منتشر شده است.
انتشار مرتب هفته نامه «بعثت» که هم اکنون وارد سی و پنجمین سال انتشار خود شده و تاکنون بیش از ۱۵۰۰ شماره از آن منتشر شده است – و همچنان انتشار آن ادامه دارد – از دیگر فعالیت هاى فرهنگى استاد است.
مرکز بررسی هاى اسلامى- قم / (گروه تاریخ – رجال معاصر)