زمین لرزه های بزرگ تبریز از سال ۴۲۱ هجری شمسی به بعد
به دلیل اینکه برای اغلب زمین لرزه های رخ داده در تبریز شرح و بسطی در برگ‌های تاریخ نیامده، لذا با توجه به وقوع فراوان آن در این شهر، در بخشی مجزا و صرفاً به عنوان رویداد به آنها اشاره می‌شود.
برای تکمیل این گفته نگاهی به پیشگفتار مرحوم یحیی ذکاء بر کتاب زمین لرزه های تبریز می‌اندازیم.
«تبریز یا توری، یکی از شهرهای کهنسال ایران است. چنانکه در تاریخ تبریز نوشته‌ام، بنیاد این شهر به سده هشتم پیش از میلاد می‌رسد. این شهر که در فرجامین سال‌های سده چهارم هجری تختگاه آذربایگان گردیده و نامی یافته است، در طول تاریخ خود آسیب‌های سخت و فراوان دیده که شاید هیچ شهری از شهرهای ایران در بلازدگی و آسیب‌دیدگی، به پای این شهر کهن و باستانی نرسد. زمین‌لرزه‌های سخت، یکی از حادثه‌های همیشگی و وحشت‌انگیز تبریز بوده و این شهر، همواره از این آفت طبیعی یا بی‌مهری‌های طبیعت، گزندها و آسیب‌های فراوان یافته است. بارها چنین رخ داده که شهر براثر این بلای آسمانی، پاک ویران گردیده، سپس شهری از نو ساخته و پدید آمده است.»
اما آنچه در این قسمت به آن پرداخت می‌شود، نگاهی کوتاه و ترتیب یافته به زمین‌لرزه‌هایی است که از سال ۴۲۱ هجری‌شمسی به بعد در تبریز رخ داده است و به گفته مورخان، برخی از آنان به قدری ویرانگر بوده است که شهر را با خاک یکسان کرده و بعدها شهری نو در محل آن شکل گرفته و این خود دلیل عمده اهمیت این شهر تاریخی می‌باشد که باعث شکل‌گیری‌های مجدد آن شده است.
زمین لرزه های رخ داده در تبریز ضمن طبقه‌بندی به‌صورت روزشمار، در سال‌های میلادی و هجری‌قمری نیز معادل سازی شده که به شرح زیر می‌آید.
فروردین
- چهارشنبه ۱۳ فروردین ۱۲۵۸ ـ ۹ ربیع‌الثانی ۱۲۹۶ ـ ۲ آوریل ۱۸۷۹
- چهارشنبه ۲۱ فروردین ۱۲۲۹ ـ ۲۷ جمادی‌الاول ۱۲۲۶ ـ ۱۰ آوریل ۱۸۵۰
- سه‌شنبه ۲۶ فروردین ۱۱۰۰ ـ ۱۷ جمادی‌الثانی ۱۱۳۳ ـ ۱۵ آوریل ۱۷۲۱
- پنجشنبه ۲۸ فروردین ۶۸۳ ـ ۳ رمضان ۷۰۳ ـ ۱۷ آوریل ۱۳۰۴
اردیبهشت
- یکشنبه ۱ اردیبهشت ۱۲۸۵ ـ ۲۷ صفر ۱۳۲۴ ـ ۲۲ آوریل ۱۹۰۶
- شنبه ۵ اردیبهشت ۶۸۴ ـ ۲۱ رمضان ۷۰۴ ـ ۲۵ آوریل ۱۳۰۵
- چهارشنبه ۶ اردیبهشت ۱۲۲۲ ـ ۲۶ ربیع‌الاول ۱۲۵۹ ـ ۲۶ آوریل ۱۸۴۳
- سه‌شنبه ۱۶ اردیبهشت ۱۳۰۹ ـ ۷ ذیحجه ۱۳۴۸ ـ ۶ می ۱۹۳۰
- چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۲۷۳ ـ ۴ ذیقعده ۱۳۱۱ ـ ۹ می ۱۸۹۴
خرداد
- سه‌شنبه ۶ خرداد ۱۳۰۹ ـ ۲۸ ذیحجه ۱۳۴۸ ـ ۲۷ می ۱۹۳۰
- جمعه ۱۴ خرداد ۱۲۹۹ ـ ۱۷ رمضان ۱۳۳۸ ـ ۴ ژوئن ۱۹۲۰
- شنبه ۲۲ خرداد ۱۱۸۶ ـ ۶ ربیع‌الثانی ۱۲۲۲ ـ ۱۳ ژوئن ۱۸۰۷
- دوشنبه ۲۶ خرداد ۱۱۸۵ ـ ۲۹ ربیع‌الاول ۱۲۲۱ ـ ۱۶ ژوئن ۱۸۰۶
تیر
- سه‌شنبه ۲ تیر ۱۱۹۱ ـ ۱۲ جمادی‌الثانی ۱۲۲۷ ـ ۲۳ ژوئن ۱۸۱۲
- جمعه ۵ تیر ۱۲۳۶ ـ ۴ ذیقعده ۱۲۷۳ ـ ۲۶ ژوئن ۱۸۵۷
- پنجشنبه ۷ تیر ۱۳۶۳ ـ ۲۹ رمضان ۱۴۰۴ ـ ۲۸ ژوئن ۱۹۸۴
- سه‌شنبه ۱۰ تیر ۱۲۳۵ ـ ۲۷ شوال ۱۲۷۲ ـ ۱ ژوئیه ۱۸۵۶
- پنجشنبه ۱۲ تیر ۱۲۳۵ ـ ۲۹ شوال ۱۲۷۲ ـ ۳ ژوئیه ۱۸۵۶
- پنجشنبه ۱۳ تیر ۱۳۲۵ ـ ۴ شعبان ۱۳۶۵ ـ ۴ ژوئیه ۱۹۴۶
- یکشنبه ۱۴ تیر ۱۳۱۵ ـ ۱۵ ربیع‌الثانی ۱۳۵۵ ـ ۵ ژوئیه ۱۹۳۶
- دوشنبه ۱۵ تیر ۱۳۱۵ ـ ۱۶ ربیع‌الثانی ۱۳۳۵ ـ ۶ ژوئیه ۱۹۳۶
- سه‌شنبه ۳۱ تیر ۱۳۶۵ ـ ۱۵ ذیقعده ۱۴۰۶ ـ ۲۲ ژوئیه ۱۹۸۶
مرداد
- دوشنبه ۵ مرداد ۱۲۵۳ ـ ۱۲ جمادی‌الثانی ۱۲۹۱ ـ ۲۷ ژوئیه ۱۸۷۴
- سه‌شنبه ۶ مرداد ۱۲۵۳ ـ ۱۳ جمادی‌الثانی ۱۲۹۱ ـ ۲۸ ژوئیه ۱۸۷۴
- شنبه ۶ مرداد ۱۳۵۲ ـ ۲۷ جمادی‌الثانی ۱۳۹۳ ـ ۲۸ ژوئیه ۱۹۷۳
- یکشنبه ۱۲ مرداد ۱۳۰۹ ـ ۸ ربیع‌الاول ۱۳۴۹ ـ ۳ اوت ۱۹۳۰
- سه‌شنبه ۱۳ مرداد ۱۳۱۵ ـ ۱۶ جمادی‌الاول ۱۳۵۵ ـ ۴ اوت ۱۹۳۶
- دوشنبه ۱۶ مرداد ۱۳۵۷ ـ ۳ رمضان ۱۳۹۸ ـ ۷ اوت ۱۹۷۸
- سه‌شنبه ۱۷ مرداد ۱۳۵۷ ـ ۴ رمضان ۱۳۹۸ ـ ۸ اوت ۱۹۷۸
- شنبه ۲۱ مرداد ۱۳۹۱ ـ ۲۳ رمضان ۱۴۳۳ ـ ۱۱ اوت ۲۰۱۲
شهریور
- یکشنبه ۱ شهریور ۱۲۳۶ ـ ۲ محرم ۱۲۷۴ ـ ۲۳ اوت ۱۸۵۷
- چهارشنبه ۱ شهریور ۱۳۳۴ ـ ۵ محرم ۱۳۷۵ ـ ۲۴ اوت ۱۹۵۵
- جمعه ۲ شهریور ۱۳۳۵ ـ ۷ محرم ۱۳۷۶ ـ ۲۴ اوت ۱۹۵۶
- جمعه ۲ شهریور ۱۳۶۳ ـ ۲۷ ذیقعده ۱۴۰۴ ـ ۲۴ اوت ۱۹۸۴
- شنبه ۵ شهریور ۱۲۶۰ ـ ۱ شوال ۱۲۹۸ ـ ۲۷ اوت ۱۸۸۱
- یکشنبه ۸ شهریور ۱۲۳۶ ـ ۹ محرم ۱۲۷۴ ـ ۳۰ اوت ۱۸۵۷
- یکشنبه ۱۵ شهریور ۱۲۳۶ ـ ۱۶ محرم ۱۲۷۴ ـ ۶ سپتامبر ۱۸۵۷
- دوشنبه ۱۶ شهریور ۱۲۳۶ ـ ۱۷ محرم ۱۲۷۴ ـ ۷ سپتامبر ۱۸۵۷
- دوشنبه ۲۱ شهریور ۱۲۶۰ ـ ۱۷ شوال ۱۲۹۸ ـ ۱۲ سپتامبر ۱۸۸۱
- شنبه ۲۲ شهریور ۱۲۱۳ ـ ۹ جمادی‌الاول ۱۲۵۰ ـ ۱۳ سپتامبر ۱۸۳۴
- سه‌شنبه ۲۲ شهریور ۱۲۶۰ ـ ۱۸ شوال ۱۲۹۸ ـ ۱۳ سپتامبر ۱۸۸۱
- سه‌شنبه ۲۴ شهریور ۱۲۳۶ ـ ۲۵ محرم ۱۲۷۴ ـ ۱۵ سپتامبر ۱۸۵۷
- چهارشنبه ۲۵ شهریور ۱۲۳۶ ـ ۲۶ محرم ۱۲۷۴ ـ ۱۶ سپتامبر ۱۸۵۷
- یکشنبه ۳۰ شهریور ۱۲۳۵ ـ ۲۱ محرم ۱۲۷۳ ـ ۲۱ سپتامبر ۱۸۵۶
- جمعه ۳۱ شهریور ۱۲۳۳ ـ ۲۹ ذیحجه ۱۲۷۰ ـ ۲۲ سپتامبر ۱۸۵۴
- دوشنبه ۳۱ شهریور ۱۲۳۵ ـ ۲۲ محرم ۱۲۷۳ ـ ۲۲ سپتامبر ۱۸۵۶
مهر
- سه‌شنبه ۴ مهر ۱۲۳۳ ـ ۳ محرم ۱۲۷۱ ـ ۲۶ سپتامبر ۱۸۵۴
- دوشنبه ۱۰ مهر ۱۲۳۳ ـ ۹ محرم ۱۲۷۱ ـ ۲ اکتبر ۱۸۵۴
- سه‌شنبه ۱۰ مهر ۱۲۶۲ ـ ۳۰ ذیقعده ۱۳۰۰ ـ ۲ اکتبر ۱۸۸۳
- دوشنبه ۱۴ مهر ۱۳۵۴ ـ ۳۰ رمضان ۱۳۹۵ ـ ۶ اکتبر ۱۹۷۵
- جمعه ۱۵ مهر ۴۲۱ ـ ۱۲ صفر ۴۳۴ ـ ۷ اکتبر ۱۰۴۲
- سه‌شنبه ۱۹ مهر ۱۳۶۷ ـ ۲۹ صفر ۱۴۰۹ ـ ۱۱ اکتبر ۱۹۸۸
- سه‌شنبه ۲۲ مهر ۱۲۳۵ ـ ۱۴ صفر ۱۲۷۳ ـ ۱۴ اکتبر ۱۸۵۶
آبان
- پنجشنبه ۸ آبان ۱۲۳۰ ـ ۴ محرم ۱۲۶۸ ـ ۳۰ اکتبر ۱۸۵۱
- پنجشنبه ۸ آبان ۱۲۳۵ ـ ۱ ربیع‌الاول ۱۲۷۳ ـ ۳۰ اکتبر ۱۸۵۶
- جمعه ۱۳ آبان ۴۲۱ ـ ۱۱ ربیع‌الاول ۴۳۴ ـ ۴ نوامبر ۱۰۴۲
- سه‌شنبه ۲۵ آبان ۱۳۵۰ ـ ۲۷ رمضان ۱۳۹۱ ـ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۱
- سه‌شنبه ۲۷ آبان ۱۱۰۶ ـ ۳ ربیع‌الثانی ۱۱۴۰ ـ ۱۸ نوامبر ۱۷۲۷
- پنجشنبه ۳۰ آبان ۱۳۵۳ ـ ۶ ذیقعده ۱۳۹۴ ـ ۲۱ نوامبر ۱۹۷۴
آذر
- سه‌شنبه ۹ آذر ۱۳۴۴ ـ ۶ شعبان ۱۳۸۵ ـ ۳۰ نوامبر ۱۹۶۵
- شنبه ۱۰ آذر ۱۳۸۶ ـ ۲۱ ذیقعده ۱۴۲۸ ـ ۱ دسامبر ۲۰۰۷
دی
- دوشنبه ۸ دی ۱۳۵۴ ـ ۲۵ ذیحجه ۱۳۹۵ ـ ۲۹ دسامبر ۱۹۷۵
- یکشنبه ۱۰ دی ۱۳۴۰ ـ ۲۳ رجب ۱۳۸۱ ـ ۳۱ دسامبر ۱۹۶۱
- شنبه ۱۴ دی ۱۲۷۴ ـ ۱۸ رجب ۱۳۱۳ ـ ۴ ژانویه ۱۸۹۶
- یکشنبه ۱۵ دی ۱۲۷۴ ـ ۱۹ رجب ۱۳۱۳ ـ ۵ ژانویه ۱۸۹۶
- پنج شنبه ۱۶ دی ۱۱۵۸ ـ ۲۸ ذیحجه ۱۱۹۳ ـ ۶ ژانویه ۱۷۸۰
- دوشنبه ۱۶ دی ۱۲۷۴ ـ ۲۰ رجب ۱۳۱۳ ـ ۶ ژانویه ۱۸۹۶
- شنبه ۱۶ دی ۱۳۵۱ ـ ۱ ذیحجه ۱۳۹۲ ـ ۶ ژانویه ۱۹۷۳
- جمعه ۱۷ دی ۱۳۴۴ ـ ۱۵ رمضان ۱۳۸۵ ـ ۷ ژانویه ۱۹۶۶
- دوشنبه ۱۹ دی ۱۲۸۳ ـ ۳ ذیقعده ۱۳۲۲ ـ ۹ ژانویه ۱۹۰۵
- شنبه ۲۰ دی ۱۳۵۴ ـ ۸ محرم ۱۳۹۶ ـ ۱۰ ژانویه ۱۹۷۶
- چهارشنبه ۲۹ دی ۶۵۱ ـ ۱۹ جمادی‌الثانی ۶۷۱ ـ ۱۸ ژانویه ۱۲۷۳
بهمن
- سه‌شنبه ۵ بهمن ۱۲۴۸ ـ ۲۲ شوال ۱۲۸۶ ـ ۲۵ ژانویه ۱۸۷۰
- یکشنبه ۶ بهمن ۱۲۴۰ ـ ۲۵ رجب ۱۲۷۸ ـ ۲۶ ژانویه ۱۸۶۲
- جمعه ۹ بهمن ۱۱۹۷ ـ ۲ ربیع‌الثانی ۱۲۳۴ ـ ۲۹ ژانویه ۱۸۱۹
- سه‌شنبه ۱۴ بهمن ۱۳۵۴ ـ ۲ صفر ۱۳۹۶ ـ ۳ فوریه ۱۹۷۶
- سه شنبه ۱۷ بهمن ۱۰۱۹ ـ ۲۳ شوال ۱۰۵۰ ـ ۵ فوریه ۱۶۴۱
- دوشنبه ۲۰ بهمن ۱۲۳۰ ـ ۱۷ ربیع‌الثانی ۱۲۶۸ ـ ۹ فوریه ۱۸۵۲
- پنجشنبه ۲۱ بهمن ۱۱۵۸ ـ ۴ صفر ۱۱۹۴ ـ ۱۰ فوریه ۱۷۸۰
- شنبه ۲۳ بهمن ۱۱۵۸ ـ ۶ صفر ۱۱۹۴ ـ ۱۲ فوریه ۱۷۸۰
- پنجشنبه ۲۵ بهمن ۱۲۲۸ ـ ۱ ربیع‌الثانی ۱۲۶۶ ـ ۱۴ فوریه ۱۸۵۰
- جمعه ۲۵ بهمن ۱۲۲۹ ـ ۱۲ ربیع‌الثانی ۱۲۶۷ ـ ۱۴ فوریه ۱۸۵۱
- شنبه ۲۷ بهمن ۱۲۲۸ ـ ۳ ربیع‌الثانی ۱۲۶۶ ـ ۱۶ فوریه ۱۸۵۰
- یکشنبه ۲۷ بهمن ۱۲۲۹ ـ ۱۴ ربیع‌الثانی ۱۲۶۷ ـ ۱۶ فوریه ۱۸۵۱
- جمعه ۲۹ بهمن ۱۱۵۸ ـ ۱۲ صفر ۱۱۹۴ ـ ۱۸ فوریه ۱۷۸۰
اسفند
- شنبه ۴ اسفند ۱۲۲۸ ـ ۱۰ ربیع‌الثانی ۱۲۶۶ ـ ۲۳ فوریه ۱۸۵۰
- یکشنبه ۴ اسفند ۱۲۲۹ ـ ۲۱ جمادی‌الثانی ۱۲۶۷ ـ ۲۳ فوریه ۱۸۵۱
- جمعه ۱۸ اسفند ۱۲۷۲ ـ ۲ رمضان ۱۳۱۱ ـ ۹ مارس ۱۸۹۴
- یکشنبه ۱۹ اسفند ۱۲۳۴ ـ ۲ رجب ۱۲۷۲ ـ ۹ مارس ۱۸۵۶
- جمعه ۲۱ اسفند ۱۰۹۵ ـ ۲۸ ربیع‌الاول ۱۱۲۹ ـ ۱۲ مارس ۱۷۱۷
- چهارشنبه ۲۱ اسفند ۱۲۵۷ ـ ۱۸ ربیع‌الاول ۱۲۹۶ ـ ۱۲ مارس ۱۸۷۹
- چهارشنبه ۲۲ اسفند ۱۳۶۳ ـ ۲۰ جمادی‌الثانی ۱۴۰۵ ـ ۱۳ مارس ۱۹۸۵
- دوشنبه ۲۴ اسفند ۱۳۳۲ ـ ۱۰ رجب ۱۳۷۳ ـ ۱۵ مارس ۱۹۵۴
- پنجشنبه ۲۶ اسفند ۱۳۳۸ ـ ۱۹ رمضان ۱۳۷۹ ـ ۱۷ مارس ۱۹۶۰
- یکشنبه ۲۶ اسفند ۱۳۶۳ ـ ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۴۰۵ ـ ۱۷ مارس ۱۹۸۵
- یکشنبه ۲۹ اسفند ۱۳۳۸ ـ ۲۲ رمضان ۱۳۷۹ ـ ۲۰ مارس ۱۹۶۰